QUY TRÌNH KỸ THUẬT CẮT TỈA CÂY XANH ĐƯỜNG PHỐ

Phạm vi áp dụng

Tiêu chuẩn này quy định các nội dung sau đối với việc cắt tỉa cây xanh đường phố:

• Thuật ngữ và định nghĩa
• Nguyên tắc cắt tỉa
• Mùa vụ và tần suất cắt tỉa
• Yêu cầu cắt tỉa
• Quy trình và phương pháp cắt tỉa
• An toàn trong quá trình thực hiện

Tiêu chuẩn này áp dụng cho việc cắt tỉa cây xanh đường phố trong khu vực đô thị. Các loại cây xanh đường phố khác cũng có thể tham khảo áp dụng.

Giải thích thêm:

1. Phạm vi áp dụng của tiêu chuẩn này bao gồm toàn bộ quy trình cắt tỉa cây xanh đường phố, từ khâu chuẩn bị, thực hiện đến hoàn thiện và đảm bảo an toàn.
2. Cây xanh đường phố ở đây chủ yếu chỉ các loại cây gỗ lớn được trồng có quy hoạch dọc hai bên đường hoặc dải phân cách giữa đường nhằm mục đích làm đẹp cảnh quan, tạo bóng mát và bảo vệ môi trường đô thị.
3. Mặc dù tiêu chuẩn này chủ yếu áp dụng cho cây xanh đường phố trong khu vực đô thị, nhưng các nguyên tắc và kỹ thuật cắt tỉa cũng có thể tham khảo áp dụng cho cây xanh ở các khu vực khác như công viên, vườn hoa, khuôn viên cơ quan…
4. Việc tuân thủ tiêu chuẩn này sẽ giúp đảm bảo cây xanh đường phố được cắt tỉa đúng kỹ thuật, phát triển khỏe mạnh, an toàn và phát huy tối đa chức năng cảnh quan, môi trường.
5. Các đơn vị quản lý, doanh nghiệp dịch vụ cây xanh cần nghiên cứu kỹ và áp dụng đúng tiêu chuẩn này trong công tác cắt tỉa cây xanh đường phố, góp phần xây dựng cảnh quan đô thị xanh – sạch – đẹp.

Thuật ngữ và định nghĩa

Các thuật ngữ và định nghĩa sau đây áp dụng cho tiêu chuẩn này:

Cây xanh đường phố

Cây xanh đường phố là những cây gỗ cao lớn được trồng có quy hoạch dọc hai bên đường hoặc dải phân cách giữa đường nhằm mục đích làm đẹp cảnh quan, tạo bóng mát và bảo vệ môi trường.

Tán hình chén

Tán hình chén là kiểu tán cây được tạo thành bằng cách giữ lại 3 cành chính ở một độ cao nhất định trên thân chính, hướng đều ra 4 phía, mỗi cành chính tạo góc khoảng 45° với thân chính. Trên mỗi cành chính để lại 2 cành cấp hai, trên cành cấp hai lại để lại các cành cấp ba, tạo thành hình dáng điển hình với 3 cành chính, 6 cành cấp hai và 12 cành cấp ba.

Tán hình tim tự nhiên

Tán hình tim tự nhiên là kiểu tán không có trục thân chính dẫn đạo, các cành chính phân bố đều về 4 hướng, trên các cành chính có các cành kéo dài và các cành bên.

Tán hình trục thân chính

Tán hình trục thân chính có một trục thân chính rõ ràng, trên đó phân bố thưa các cành chính, trên cành chính lại mọc ra các cành bên.

Thân chính

Thân chính là phần thân cây từ mặt đất lên đến điểm phân cành đầu tiên.

Cành chính

Cành chính là những cành cấp một phát sinh từ thân chính hoặc trục thân chính, tạo thành khung sườn của tán cây.

Cành bên

Cành bên là những cành mọc ra từ cành chính.

Cành phụ

Cành phụ là những cành mọc ở giữa các tầng trên trục thân chính và giữa các cành bên trên cành chính, có tác dụng hỗ trợ nuôi dưỡng thân cây và cân bằng sinh trưởng.

Cắt tỉa giai đoạn tạo hình

Cắt tỉa giai đoạn tạo hình là việc cắt tỉa trong giai đoạn từ khi trồng cây đến khi tán cây đạt hình dáng mong muốn.

Cắt tỉa sau khi tạo hình

Cắt tỉa sau khi tạo hình là việc cắt tỉa sau khi tán cây đã đạt được hình dáng mong muốn.

Nguyên tắc cắt tỉa

Căn cứ nhu cầu chức năng và yêu cầu thiết kế

Cần xây dựng phương pháp cắt tỉa phù hợp dựa trên nhu cầu chức năng và yêu cầu thiết kế cụ thể của từng khu vực. Điều này đảm bảo việc cắt tỉa đáp ứng được mục đích sử dụng và tính thẩm mỹ của cây xanh đường phố.

Phù hợp với môi trường và điều kiện địa điểm

Cần điều chỉnh cấu trúc và hình dáng cây để phù hợp với điều kiện môi trường và địa điểm trồng cây. Mục tiêu là giảm thiểu rủi ro thiên tai, đảm bảo an toàn cho người đi bộ, phương tiện giao thông và các công trình lân cận. Ví dụ, ở khu vực có gió lớn, cần cắt tỉa để giảm sức cản gió của tán cây.

Tôn trọng đặc tính sinh học của từng loài cây

Áp dụng biện pháp cắt tỉa khác nhau tùy theo đặc tính sinh học của từng loài cây như kiểu phân cành, tính ưu thế ngọn, khả năng tạo cành, v.v. Mục đích là tạo ra cấu trúc tán cây khoa học, hợp lý, phân tầng rõ ràng và có tính thẩm mỹ cao. Ví dụ, với cây có tán hình chén, cần duy trì 3 cành chính và 6 cành cấp hai.

Phù hợp với giai đoạn sinh trưởng của cây

Cần áp dụng biện pháp cắt tỉa phù hợp với quy luật sinh trưởng của cây ở các giai đoạn tuổi khác nhau. Mục tiêu là thúc đẩy nhanh quá trình hình thành tán cây, duy trì cân bằng sinh trưởng và phát huy tối đa các chức năng của cây. Ví dụ, cây non cần cắt tỉa nhẹ để kích thích tăng trưởng, cây trưởng thành cần cắt tỉa định kỳ để duy trì hình dáng.

Căn cứ vào tình trạng sinh trưởng của cây

Cường độ cắt tỉa phải phù hợp với tình trạng sinh trưởng của cây. Cần điều chỉnh kịp thời tình trạng sinh trưởng của các cành khung chính để duy trì tán cây cân đối, nâng cao khả năng chống chịu và kéo dài tuổi thọ của cây. Ví dụ, cành sinh trưởng mạnh cần cắt nhẹ, cành yếu cần cắt nặng hơn để cân bằng.

Mùa vụ và tần suất cắt tỉa

Mùa vụ cắt tỉa

Việc cắt tỉa cây xanh đường phố nên được thực hiện vào thời điểm thích hợp trong năm, tùy thuộc vào đặc tính sinh trưởng của từng loài cây và điều kiện khí hậu địa phương. Tại Việt Nam, có thể áp dụng các nguyên tắc sau:

1. Cây rụng lá: Nên cắt tỉa vào cuối mùa đông hoặc đầu mùa xuân, trước khi cây bắt đầu ra lá mới. Thời điểm này thường từ tháng 1 đến tháng 3.
2. Cây thường xanh: Có thể cắt tỉa quanh năm, nhưng tốt nhất là vào mùa khô (từ tháng 11 đến tháng 4 ở miền Nam, từ tháng 12 đến tháng 3 ở miền Bắc) để giảm nguy cơ nhiễm bệnh.
3. Cây ra hoa: Nên cắt tỉa sau khi cây đã ra hoa và tàn hoa, thường là vào cuối mùa xuân hoặc đầu mùa hè.
4. Tránh cắt tỉa vào những ngày quá nóng hoặc quá lạnh, hoặc trong mùa mưa nhiều để giảm stress cho cây và nguy cơ nhiễm bệnh.

Tần suất cắt tỉa

Tần suất cắt tỉa phụ thuộc vào nhiều yếu tố như loài cây, tuổi cây, mục đích cắt tỉa và điều kiện môi trường. Dưới đây là hướng dẫn chung về tần suất cắt tỉa:

1. Cây mới trồng (1-3 năm đầu): Cần cắt tỉa tạo hình 1-2 lần/năm để định hướng cấu trúc cây.
2. Cây trưởng thành:
   • Cắt tỉa duy trì hình dáng: 1-2 lần/năm
   • Cắt tỉa an toàn (loại bỏ cành khô, cành sâu bệnh): 2-3 lần/năm
3. Cây già cỗi: Có thể cần cắt tỉa thường xuyên hơn, 3-4 lần/năm, để duy trì sức khỏe và an toàn.
4. Cắt tỉa khẩn cấp: Thực hiện ngay khi phát hiện cành gãy, cành chết hoặc cành gây nguy hiểm.
5. Điều chỉnh tần suất: Cần theo dõi và điều chỉnh tần suất cắt tỉa dựa trên tốc độ sinh trưởng thực tế của cây và các yếu tố môi trường.

Lưu ý: Việc cắt tỉa quá thường xuyên hoặc quá mạnh có thể gây stress cho cây và làm giảm khả năng sinh trưởng. Cần cân nhắc kỹ lưỡng và thực hiện cắt tỉa một cách khoa học, hợp lý.

Yêu cầu cắt tỉa

Đồng nhất về hình dáng và kích thước

Đối với cùng một đoạn đường, cây xanh cùng loài được trồng theo hàng hoặc theo mô hình có quy củ cần được cắt tỉa để đảm bảo chiều cao, hình dáng và điểm phân cành cơ bản đồng nhất.

Tỷ lệ tán cây phù hợp

Tỷ lệ chiều cao tán so với chiều cao cây tổng thể nên duy trì ở mức thích hợp:

• Chiều cao tán nên chiếm 1/2 đến 2/3 tổng chiều cao cây (cây lá rộng có thể thấp hơn một chút, cây lá kim nên cao hơn)
• Đường kính tán cần vừa phải

Đối với cây trồng trên đất nghèo dinh dưỡng, không gian hẹp, rễ nông dễ bị tác động của gió:

• Nên cắt tỉa để giảm chiều cao tán và kiểm soát đường kính tán

Đối với cây trồng trên đất màu mỡ, không gian rộng rãi, rễ sâu ít bị ảnh hưởng bởi gió:

• Có thể cắt tỉa để mở rộng tán tối đa trong điều kiện không ảnh hưởng đến an toàn của người đi bộ và phương tiện giao thông

Cắt tỉa theo giai đoạn phát triển

• Cây non: Tập trung tạo hình, nhanh chóng xác định cấu trúc khung cành. Cắt nhẹ các cành chính để mở rộng tán và tạo hình nhanh.
• Cây trưởng thành: Chú trọng cân bằng tán. Cắt nhẹ cành khỏe, cắt nặng cành yếu.
• Cây già cỗi: Tập trung phục hồi và trẻ hóa. Có thể cắt tỉa mạnh để tái tạo cấu trúc cây.

Kiểm soát lượng cắt tỉa

Không nên cắt tỉa quá nhiều trong một lần. Nên thực hiện cắt tỉa dần dần qua các năm. Tránh điều chỉnh cấu trúc cây quá đột ngột.

Cân bằng tán lệch

Khi tán cây bị lệch hoặc nghiêng, cần:

• Cắt nặng hơn ở phía yếu để kích thích tăng trưởng
• Cắt nhẹ và thu ngắn ở phía mạnh
  Mục đích là cân bằng sự phát triển của tán cây.

Đảm bảo khoảng cách an toàn

Cần cắt tỉa để đảm bảo khoảng cách an toàn với các công trình xung quanh như biển báo giao thông, biển cảnh báo, đèn đường và tường rào. Tuân thủ theo yêu cầu trong tiêu chuẩn CJJ 75-1997 mục 1.0.3.3 và 6.3.

Cắt tỉa dưới đường dây điện

• Nên chọn hình dáng tán mở cho cây dưới đường dây điện
• Cắt tỉa thường xuyên để duy trì khoảng cách an toàn
• Khoảng cách an toàn giữa cây và đường dây cần tuân thủ quy định tại CJJ 75-1997 mục 6.1.2

Tránh ảnh hưởng đến công trình và nhà cửa

Cắt ngắn kịp thời các cành gây cản trở công trình hoặc ảnh hưởng đến ánh sáng và an toàn của người dân.

Xử lý cành nguy hiểm

Cần kịp thời cắt ngắn hoặc loại bỏ:

• Cành thấp cản trở người đi bộ
• Chồi mọc từ gốc
• Cành khô có nguy cơ rơi rụng

Kỹ thuật cắt tỉa

• Cây rụng lá: Cắt sát gốc cành, không để lại mỏm
• Cây thường xanh: Để lại mỏm 1-2 cm
• Vết cắt phải nhẵn, không xù xì
• Với cành mọc thành cụm hoặc vòng, nên cắt bỏ dần qua các năm

Thao tác cắt cành lớn

Khi cắt cành lớn cần:

• Thao tác ổn định, chính xác, nhanh chóng
• Áp dụng kỹ thuật cắt từng đoạn để tránh nứt vỡ

Trình tự cắt tỉa

Tuân thủ nguyên tắc “từ trong ra ngoài, từ dưới lên trên”

Xử lý vết cắt

Với vết cắt lớn:

• Tạo góc nghiêng xuống để hạn chế nước mưa thấm vào
• Bôi thuốc bảo vệ vết thương để thúc đẩy lành vết cắt

Quy trình và phương pháp cắt tỉa

Chuẩn bị cắt tỉa

Lập kế hoạch

• Đối với công tác cắt tỉa quy mô lớn, yêu cầu kỹ thuật cao, thời gian dài và nguy hiểm, cần lập kế hoạch chi tiết bao gồm: thời gian, phân công nhân sự, chuẩn bị dụng cụ, tiến độ thi công, xử lý cành cắt, an toàn hiện trường…
• Kỹ thuật viên cần quan sát kỹ toàn bộ cây và điều kiện môi trường xung quanh để lập phương án cắt tỉa phù hợp, tránh cắt sai hoặc bỏ sót.

Đào tạo nhân sự và chuẩn bị dụng cụ

• Nhân viên cần được đào tạo về kỹ năng chuyên môn và an toàn lao động.
• Lựa chọn dụng cụ, thiết bị phù hợp để đảm bảo an toàn và hiệu quả.
• Thường xuyên kiểm tra, bảo dưỡng dụng cụ cắt tỉa.

Biện pháp an toàn khu vực làm việc

• Rào chắn khu vực làm việc, bố trí nhân viên an toàn chuyên trách, đặt biển cảnh báo rõ ràng.
• Khi làm việc gần đường dây điện và các công trình ngầm, cần xác định phạm vi bảo vệ và có biện pháp an toàn cần thiết.

Trình tự cắt tỉa

Thực hiện theo trình tự 5 bước:

1. Nắm rõ: Toàn bộ nhân viên phải hiểu rõ nguyên tắc, quy trình và yêu cầu cắt tỉa.
2. Quan sát: Đi vòng quanh cây để xác định phương pháp cắt tỉa phù hợp.
3. Cắt tỉa: Thực hiện cắt tỉa theo nguyên tắc phù hợp với từng cây.
4. Dọn dẹp: Nhanh chóng thu gom và xử lý cành cắt để tránh lây lan sâu bệnh.
5. Bảo vệ: Có biện pháp bảo vệ thân cây khi cắt cành lớn.

Phương pháp cắt tỉa các hình dáng tán phổ biến

Tán hình chén

Cắt tỉa giai đoạn tạo hình

• Thân chính cao 2,8-3,5m. Chọn 3 cành chính phân bố đều, tạo góc 45-50° với thân chính.
• Năm thứ hai, chọn 2 cành cấp hai trên mỗi cành chính.
• Năm thứ ba tiếp tục tạo hình, sau 3-5 năm có thể hình thành tán hình chén chuẩn với 3 cành chính, 6 cành cấp hai và 12 cành cấp ba.

Cắt tỉa sau khi tạo hình

• Chủ yếu duy trì hình dáng, cắt bỏ cành bệnh, cành khô, cành chéo…
• Cân bằng tán khi mất cân đối.
• Loại bỏ chồi vượt trên thân sớm, giữ lại chồi bổ sung ở vị trí thưa.
• Với cây già cỗi, cắt nặng cành khỏe, cắt nhẹ cành yếu để phục hồi.

Tán hình tim tự nhiên

Cắt tỉa giai đoạn tạo hình

• Chọn 3-4 cành chính phân bố đều, cách nhau 15-30cm.
• Năm thứ hai chọn cành cấp một, cấp hai và cành kéo dài trên mỗi cành chính.
• Tiếp tục tạo hình trong 4-5 năm để hình thành tán hình tim tự nhiên.

Cắt tỉa sau khi tạo hình

• Chủ yếu duy trì hình dáng, loại bỏ cành bệnh, cành khô, cành chéo…
• Cân bằng tán khi mất cân đối.
• Với cây dễ nghiêng tán, cần cắt đổi ngọn để cân bằng.
• Với cây già cỗi, áp dụng phương pháp cắt nặng cành khỏe, cắt nhẹ cành yếu.

Tán hình trục thân chính

Cắt tỉa giai đoạn tạo hình

• Bảo vệ trục thân chính, chọn cành thay thế khi ngọn bị hư hại.
• Chọn cành chính phân bố đều, tránh mọc vòng.

Cắt tỉa sau khi tạo hình

• Duy trì hình dáng, loại bỏ cành bệnh, cành khô, cành quá dày.
• Đảm bảo ưu thế ngọn của trục thân chính.
• Cân bằng tán khi mất cân đối.
• Loại bỏ chồi vượt, cành rủ để giữ độ cao đồng đều.

An toàn lao động

Nhân sự an toàn và kiểm tra chất lượng

Nên chọn nhân viên có kinh nghiệm thực tế về cắt tỉa để làm nhân viên kiểm tra an toàn và chất lượng. Họ chịu trách nhiệm hướng dẫn kỹ thuật, an toàn, kiểm tra chất lượng và tuyên truyền.

Kiểm soát khu vực làm việc

Phải có người chuyên trách bảo vệ hiện trường, đặt biển báo khu vực kiểm soát công việc. Nhân viên trên cây và dưới đất phải phối hợp chặt chẽ để tránh làm bị thương người đi bộ và phương tiện qua lại.

Trang bị bảo hộ cá nhân

Nhân viên phải mặc quần áo bảo hộ lao động, đội mũ bảo hiểm. Người làm việc trên cao phải đeo dây an toàn và đai an toàn.

Yêu cầu về người làm việc trên cao

• Người làm việc trên cao nên dưới 55 tuổi.
• Nghiêm cấm người mắc bệnh huyết áp cao, động kinh và các bệnh không phù hợp làm việc trên cao.

Cắt cành lớn

Việc cắt bỏ cành lớn phải do người có kinh nghiệm chỉ huy và thực hiện.

Sử dụng thiết bị đặc biệt

• Phải đào tạo chuyên môn trước khi sử dụng xe và thiết bị cơ giới đặc biệt.
• Người vận hành thiết bị đặc biệt phải có chứng chỉ phù hợp theo quy định của nhà nước.

An toàn khu vực dưới tán cây

Khi đang cắt tỉa trên cây, không được có người hoặc vật cản trong phạm vi hình chiếu tán cây xuống mặt đất.

Kỹ thuật an toàn khi cắt cành

• Không đứng trên cành đang cắt.
• Cành có góc hẹp cần được buộc chặt trước khi cắt để tránh văng bật.

Chú ý an toàn phía dưới

Khi cắt cành trên cao, phải chú ý kỹ tình hình an toàn bên dưới.

Sử dụng thang an toàn

Khi sử dụng thang, phải đảm bảo thang chắc chắn, đặt ở góc độ phù hợp và ổn định.

Sử dụng xe nâng cắt tỉa

Khi sử dụng xe nâng cắt tỉa:

• Kiểm tra các bộ phận của xe
• Đặt xe ổn định
• Phải có người chuyên trách giám sát trong quá trình vận hành
• Xử lý kịp thời các vấn đề phát sinh

Quy định về hành vi

• Không đùa giỡn, cười đùa trong khi làm việc
• Nghiêm cấm làm việc sau khi uống rượu bia

Làm việc ban đêm

Khi làm việc ban đêm:

• Tăng cường quản lý an toàn
• Trang bị biển cảnh báo phản quang
• Mặc quần áo phản quang
• Sử dụng đèn cảnh báo

Hạn chế về thời tiết

Không được leo lên cây làm việc khi có gió cấp 4 trở lên.

Phối hợp với cảnh sát giao thông

Khi ảnh hưởng đến giao thông đường bộ, cần phối hợp với cảnh sát giao thông và các đơn vị liên quan để điều chỉnh thời gian làm việc phù hợp.