HƯỚNG DẪN CẮT TỈA CÂY XANH TRƯỚC MÙA MƯA

Các sự cố gãy đổ cây thường xảy ra trong và sau mùa mưa bão, có thể dẫn đến thương vong và/hoặc thiệt hại nghiêm trọng về tài sản. Cây yếu và bị suy giảm sức khỏe thường dễ bị tổn thương trước gió lớn và mưa to, trong khi những cây có sức khỏe tốt và cấu trúc vững chắc thường có khả năng chịu bão tốt hơn và ít gây nguy cơ đổ gãy cho cộng đồng. Việc quản lý cây xanh đúng cách cần xác định và giảm thiểu mọi nguy cơ đổ gãy cây tiềm ẩn trước mùa mưa.

Kiểm tra cây thường xuyên và đánh giá rủi ro

Việc kiểm tra cây nên được tiến hành trước mùa mưa, đặc biệt ở những khu vực có mật độ người đi bộ và phương tiện giao thông cao. Sức khỏe và điều kiện cấu trúc của cây cần được theo dõi và duy trì ở tình trạng tốt. Đánh giá rủi ro cây thường xuyên nên được thực hiện để xác định bất kỳ cây nào có vấn đề đặc biệt hoặc đang phát triển trong các điều kiện môi trường cụ thể có thể bị tổn thương đáng kể bởi bão và mưa lớn.

Những loại cây cần kiểm tra thường xuyên bao gồm:

1. Cây bị hư hại, bệnh, suy thoái hoặc chết
   • Ví dụ thực tế: Cây sưa đỏ bị nấm mục rỗng thân gây suy giảm sức khỏe cần được kiểm tra kỹ lưỡng trước mùa mưa
2. Cây có khuyết tật đáng kể hoặc cấu trúc kém như:
   • Cây nghiêng nghiêm trọng
   • Tán cây không cân đối
   • Thân có độ thuôn kém
   • Có nhiều thân chính cùng phát triển
   • Nhánh với vỏ bao lại
   • Hiện tượng “đuôi sư tử” (lion-tailing – khi cây chỉ có lá ở đầu cành)
   • Mục rỗng, nứt, hốc rỗng
   • Có quả thể nấm
   • Rễ xiết quanh gốc
3. Những loài cây có cấu trúc gỗ giòn (ví dụ: phượng vĩ, cây dầu lai, muồng xiêm)
   • Ví dụ thực tế: Cây phượng vĩ (Delonix regia) có cấu trúc gỗ giòn, dễ gãy khi gặp gió lớn, đặc biệt vào mùa mưa bão ở Việt Nam
4. Cây có tán dày đặc và tải trọng tán nặng
   • Ví dụ thực tế: Cây sao đen có tán dày đặc, cần tỉa thưa để giảm khả năng bị gió lớn tác động
5. Cây tiếp xúc nhiều với gió hoặc cây lân cận vừa bị loại bỏ
   • Phân tích rủi ro: Khi cây lân cận bị loại bỏ, cây còn lại sẽ đột ngột phải chịu áp lực gió lớn hơn mà trước đây được che chắn
6. Cây phát triển trong điều kiện địa điểm kém như:
   • Hệ thống rễ bị hạn chế
   • Trên sườn dốc đứng
   • Đất nén chặt
   • Độ sâu đất nông
   • Đất thoát nước kém
   • Ví dụ thực tế: Cây bàng (Terminalia catappa) trồng trên vỉa hè hẹp ở Hà Nội có không gian phát triển rễ hạn chế, cần được tỉa giảm tán để tránh đổ ngã trong mùa mưa bão
7. Cây mới trồng và cây được cấy ghép
   • Biện pháp hỗ trợ: Cần hỗ trợ bằng cọc chống trong 1-2 năm đầu và tỉa tạo hình phù hợp
8. Cây có lịch sử đổ gãy
   • Phương pháp theo dõi: Cần theo dõi đặc biệt và có kế hoạch tỉa cắt phòng ngừa
9. Cây bị nhiễm bệnh thối gốc nâu (BRRD) hoặc cây phát triển trong khu vực rễ của cây bị nhiễm BRRD
   • Biện pháp phòng ngừa: Cần áp dụng các biện pháp kiểm soát đặc biệt theo “Hướng dẫn quản lý bệnh thối gốc nâu”
10. Bất kỳ cây nào có giá trị đặc biệt
    • Ví dụ: Cây di sản, cây cổ thụ cần được quan tâm đặc biệt với kế hoạch bảo vệ riêng

Biện pháp phòng ngừa để giảm nguy cơ

Nếu phát hiện bất kỳ nguy cơ cây tiềm ẩn nào, các biện pháp giảm thiểu cần thiết phải được tiến hành càng sớm càng tốt và trước mùa mưa. Việc tỉa cắt phòng ngừa nên xem xét các hạng mục sau:

Loại bỏ cành chết, héo, bị bệnh, hư hại và thân cây

• Kỹ thuật thực hiện: Cắt sát nhưng không làm tổn thương cổ cành, sử dụng kỹ thuật “cắt 3 điểm” để tránh xé vỏ cây
• Dụng cụ phù hợp: Cưa tay sắc bén hoặc cưa máy đã khử trùng

Tỉa thưa hoặc giảm tán dày đặc bằng cách loại bỏ một số cành nhỏ bên trong hoặc cành mọc quá dài

• Tỷ lệ khuyến cáo: Không nên tỉa quá 25% tổng lượng lá sống
• Ví dụ thực tế: Cây me (Tamarindus indica) có tán dày đặc, cần tỉa thưa để giảm lực cản gió trong mùa bão ở miền Trung Việt Nam

Khuyến khích thân chính đơn và sự gắn kết cành tốt

• Phương pháp: Cắt ngắn hoặc loại bỏ các cành cạnh tranh với thân chính và/hoặc xung đột với các cành khác
• Lợi ích: Tạo cấu trúc cây vững chắc với một thân chính mạnh và các cành khung cân đối

Điều chỉnh thân chính của cây nghiêng về nhánh thẳng đứng hơn

• Kỹ thuật: Cắt ngắn hoặc loại bỏ các cành mọc quá dài
• Đánh giá rủi ro: Cây nghiêng trên 15 độ so với phương thẳng đứng cần được đánh giá kỹ về nguy cơ đổ gãy

Cắt ngắn hoặc loại bỏ các cành vươn quá dài hoặc treo trên các công trình và tiện ích

• Khoảng cách an toàn: Duy trì khoảng cách tối thiểu 2m từ cành cây đến công trình
• Ví dụ thực tế: Cây xanh gần đường dây điện cần được tỉa cắt định kỳ theo phương pháp tỉa dẫn hướng để tránh tiếp xúc với dây điện

Tránh tỉa cắt không phù hợp

• Các phương pháp cần tránh: Cắt đốn ngọn (topping) và tạo “đuôi sư tử” (lion-tailing)
• Hậu quả: Làm cho cây dễ bị tổn thương hơn trước thiệt hại do bão

Đánh giá rủi ro

Trước khi tiến hành tỉa cắt, cần thực hiện đánh giá rủi ro toàn diện bao gồm:

1. Xác định mục tiêu có thể bị ảnh hưởng (người đi bộ, phương tiện, công trình)
2. Đánh giá khả năng đổ gãy dựa trên loài cây, tình trạng sức khỏe và cấu trúc
3. Xác định các yếu tố môi trường có thể làm tăng nguy cơ (gió mạnh, mưa lớn, đất trơn)
4. Lập kế hoạch giảm thiểu rủi ro với các biện pháp cụ thể
5. Xác định thời gian tỉa cắt tối ưu (thường là cuối mùa khô/trước mùa mưa)

Phương án tỉa cắt theo mùa ở Việt Nam

• Cuối mùa khô (tháng 3-4): Thời điểm lý tưởng để tỉa cắt phòng ngừa trước mùa mưa bão
• Đầu mùa mưa (tháng 5-6): Tập trung vào việc loại bỏ cành chết và cành bị hư hại
• Giữa mùa mưa (tháng 7-9): Chỉ thực hiện tỉa cắt khẩn cấp khi cần thiết
• Sau mùa mưa (tháng 11-12): Tỉa phục hồi cho cây bị hư hại sau bão

Lưu ý: Lịch tỉa cắt có thể thay đổi tùy theo điều kiện thời tiết địa phương và đặc tính của từng loài cây.

Việc tỉa cây trước mùa mưa là một biện pháp phòng ngừa quan trọng để giảm thiểu rủi ro cây đổ và đảm bảo an toàn cho người dân. Cần thực hiện đánh giá toàn diện, áp dụng các kỹ thuật tỉa cắt phù hợp và theo dõi liên tục để duy trì hệ thống cây xanh đô thị khỏe mạnh và an toàn trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt của Việt Nam.