KỸ THUẬT ĐỐN HẠ CÂY XANH – CẮT CÀNH VÀ ĐOẠN THÂN

Cắt cành và cưa thân thành từng khúc ngắn (bucking) là các bước quan trọng sau khi đốn hạ cây, nhằm xử lý cây thành các phần dễ vận chuyển, sử dụng hoặc bảo quản. Tại Việt Nam, từ rừng trồng như keo, cao su đến vườn nhà với xoài, nhãn, quá trình này đòi hỏi kỹ thuật đúng để đảm bảo an toàn, hiệu quả và bảo vệ chất lượng gỗ. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết, điều chỉnh phù hợp với điều kiện địa phương, bổ sung ví dụ thực tế, mẹo chuyên môn và đánh giá rủi ro để bạn thực hiện thành công.

Cắt cành và đoạn thân là gì?

• Cắt cành (Limbing): Loại bỏ cành nhánh khỏi thân cây sau khi đốn hạ.
• Đoạn thân (Bucking): Cắt thân cây thành các đoạn ngắn (thường 1-2 mét) để dễ xử lý.
• Mục đích: Chuẩn bị gỗ cho vận chuyển, sử dụng làm củi, hoặc chế biến.

Tại sao cần làm đúng cách?

• An toàn: Tránh kickback từ cưa hoặc cành bật (spring poles).
• Hiệu quả: Giảm thời gian và công sức khi vận chuyển.
• Chất lượng gỗ: Hạn chế tổn thương thân, giữ giá trị thương phẩm.

Hướng dẫn từng bước

1. Chuẩn bị

• Kiểm tra khu vực: Đảm bảo cây đã nằm ổn định, không còn cành rơi hay rung động.
• Công cụ: Dùng cưa sắc (lưỡi 30-50 cm), chạy tối đa RPM, đeo đồ bảo hộ (mũ, kính, găng tay, giày chống trượt).
• Đường thoát: Giữ khoảng cách 2 lần chiều cao cây với người khác, chuẩn bị lối thoát nếu cây lăn.
• Ví dụ: Sau khi đốn cây keo 15 mét ở Quảng Nam, chờ 5 phút để cành ngừng rơi trước khi cắt.

2. Cắt cành (Limbing)

• Bắt đầu từ gốc: Cắt từ dưới lên trên, theo hướng từ gốc đến ngọn.
• Vị trí đứng: Đứng ở phía cao (nếu trên đồi), bên trái thân cây, giữ cưa bên phải.
• Xử lý cành căng (Spring Poles):
  • Nhận diện: Cành bị cong, có lực căng (compression/tension).
  • Cắt: Làm vết nhỏ ở phía áp lực (compression) trước, rồi cắt phía đối diện để thả từ từ.
• Mẹo: Dùng phanh cưa khi di chuyển giữa các cành, tránh cắt bằng góc kickback (mũi trên lưỡi).

3. Cưa thành từng khúc (Bucking)

• Đo kích thước: Cắt thành đoạn 1-2 mét (tùy mục đích: củi, gỗ thương phẩm).
• Vị trí cắt:
• Đứng trên mặt đất, không đi trên thân cây.
• Cắt từ trên xuống nếu thân nằm phẳng, hoặc từ dưới lên nếu thân nâng (supported).
• Xử lý thân căng:
• Cắt 1/3 từ trên xuống ở phía áp lực, rồi cắt từ dưới lên để tránh cưa kẹt.
• Ví dụ: Cây cao su 20 mét ở Đồng Nai, cắt đoạn 1,5 mét, bắt đầu từ gốc để dễ kéo ra.

4. Hoàn thiện

• Kiểm tra: Đảm bảo không còn cành căng hoặc đoạn thân lăn.
• Dọn dẹp: Gom cành nhỏ làm củi, thân lớn xếp gọn để vận chuyển.

Lợi ích của kỹ thuật đúng

• Giảm 80% nguy cơ kickback (theo kinh nghiệm thực tế).
• Tăng 30% hiệu suất xử lý gỗ so với cắt ngẫu nhiên.
• Bảo vệ thân cây, tránh rách sợi hoặc nứt.

Đánh giá rủi ro

• Nguy cơ:
  • Kickback từ cưa khi cắt cành căng.
  • Thân lăn đè chân nếu cắt sai thứ tự.
• Giải pháp:
  • Dùng cưa có phanh, cắt từ từ với cành căng.
  • Chèn gỗ hoặc đá giữ thân trước khi cắt.
• Tình huống khẩn cấp: Nếu thân lăn, nhảy ra khỏi hướng lăn, cách xa 5 mét.

Phương pháp thực hiện

1. Chuẩn bị: Kiểm tra cây, đeo bảo hộ, sẵn sàng cưa.
2. Cắt cành: Từ gốc lên ngọn, xử lý cành căng trước.
3. Đoạn thân: Cắt từ trên xuống hoặc dưới lên, giữ thân ổn định.
4. Dọn dẹp: Xếp gỗ gọn, đảm bảo an toàn khu vực.

Thông tin bổ sung từ chuyên gia

• Nghiên cứu tại Việt Nam: Theo Đại học Nông Lâm TP.HCM (2023), 25% tai nạn sau đốn xảy ra do cắt cành căng sai cách.
• Thực tế địa phương: Ở Tây Nguyên, thợ cưa cây keo tràm thường cắt đoạn 1 mét để dễ kéo bằng xe máy.
• Công cụ hỗ trợ: Dùng cưa nhẹ (dưới 5 kg) để linh hoạt khi cắt cành nhỏ.

Mẹo thực tế

• Cắt cành lớn (>10 cm) bằng kỹ thuật “limb lock”: Cắt phía áp lực trước, rồi phía căng để cành tự khóa, tránh bật.
• Nếu thân nâng (nằm trên cành), cắt từ dưới lên 2/3, rồi từ trên xuống để tránh kẹt.
• Làm việc nhóm: 1 người cắt, 1 người quan sát để phát hiện cành căng.

Ví dụ minh họa

• Cây thông 15 mét ở Đà Lạt:
  • Cắt cành: Từ gốc lên, xử lý 3 cành căng bằng vết nhỏ trước.
  • Đoạn thân: Cắt đoạn 1,2 mét, từ trên xuống, chèn đá giữ thân.
• Kết quả: Xử lý trong 30 phút, không tai nạn, gỗ sạch.

Lưu ý quan trọng

• Không cắt khi trời mưa (địa hình trơn), đặc biệt trên đồi.
• Tránh dùng mũi cưa (kickback corner) để giảm rủi ro bật ngược.

Kết luận

Cắt cành và đoạn thân đúng cách không chỉ giúp bạn tận dụng tối đa giá trị cây mà còn bảo vệ an toàn trong quá trình xử lý. Với kỹ thuật này, dù ở rừng trồng hay vườn nhà, bạn sẽ làm việc hiệu quả hơn bao giờ hết. Nếu cần hỗ trợ thêm cho cây cụ thể (như thông, xoài), hãy cho chúng tôi biết để hướng dẫn chi tiết hơn!