Những điều Nên và Không Nên trong Cắt Tỉa Cây Xanh

“Cắt tỉa là một trong những điều tốt nhất mà một chuyên gia cây xanh có thể làm cho cây, nhưng cũng là một trong những điều tồi tệ nhất chúng ta có thể gây ra cho cây nếu làm không đúng cách” – Alex Shigo

Giới thiệu

Cắt tỉa là công việc bảo dưỡng cây phổ biến nhất trong ngành chăm sóc cây xanh và cảnh quan. Việc cắt tỉa đúng cách giúp loại bỏ có chọn lọc các phần khuyết tật của cây, cải thiện cấu trúc cây, từ đó góp phần nâng cao sức khỏe tổng thể và giảm nguy cơ gây hại cho người và tài sản xung quanh. Ngược lại, cắt tỉa không đúng cách, đặc biệt là cắt đọt, có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe và cấu trúc của cây, khiến cây trở nên nguy hiểm.

Vì vậy, việc xác định rõ mục tiêu cắt tỉa trước khi bắt đầu là vô cùng quan trọng. Các chuyên gia cây xanh cần đánh giá kỹ lưỡng tình trạng cây, môi trường xung quanh và nhu cầu cụ thể của khách hàng để lên kế hoạch cắt tỉa phù hợp.

Nên cắt tỉa bao nhiêu?

Nhìn chung, việc cắt tỉa cây lớn/trưởng thành nên được hạn chế tối đa. Không nên cắt bỏ quá 25% tán lá sống trong một năm, ngay cả đối với cây non. Đối với cây trưởng thành, tỷ lệ này nên thấp hơn, chỉ khoảng 10-15%.

Lý do:

• Cắt tỉa quá nhiều có thể gây sốc cho cây, làm giảm khả năng quang hợp và tích lũy dinh dưỡng.
• Cây trưởng thành có khả năng phục hồi kém hơn sau khi bị cắt tỉa mạnh.
• Việc cắt bỏ quá nhiều cành/lá có thể làm thay đổi cấu trúc và hình dáng tự nhiên của cây.

Các kiểu cắt tỉa phổ biến

Làm sạch tán

Định nghĩa: Loại bỏ có chọn lọc các cành chết, sắp chết, bị bệnh và yếu từ tán cây.

Mục tiêu: Khi cây phát triển, các cành khuyết tật và chồi nước thường xuất hiện trong tán. Nếu không được loại bỏ kịp thời, tình trạng có thể xấu đi và ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể của cây.

Nên làm:

• Thực hiện định kỳ để giải quyết các vấn đề nhỏ trước khi chúng trở thành vấn đề lớn.
• Ưu tiên loại bỏ các cành chết, gãy hoặc bị bệnh nặng trước.
• Sử dụng dụng cụ sắc bén và khử trùng để tránh lây lan bệnh.
• Cắt sát cổ cành để tạo điều kiện cho vết thương lành nhanh.

Không nên làm:

• Cắt quá nhiều cành khỏe mạnh.
• Bỏ qua các dấu hiệu bệnh hoặc côn trùng gây hại.
• Sử dụng dụng cụ không phù hợp hoặc không sắc bén.

Làm thưa tán

Định nghĩa: Bao gồm làm sạch tán và loại bỏ có chọn lọc các cành nhỏ để giảm mật độ tán.

Mục tiêu: Cho phép ánh sáng mặt trời và không khí thâm nhập vào các cành bên trong bằng cách phát triển một tán cành nhẹ hơn và thông thoáng hơn.

Nên làm:

• Thực hiện cắt tỉa để duy trì sự phân bố đồng đều của cành và lá.
• Mức độ làm thưa trong một năm nên ở mức 10-15% tán lá sống và không vượt quá 25% trong mọi trường hợp, đặc biệt là đối với cây trưởng thành.
• Tập trung vào việc loại bỏ các cành chồng chéo, mọc vào trong hoặc cạnh tranh với nhau.
• Cắt từ ngoài vào trong để duy trì hình dáng tự nhiên của cây.

Không nên làm:

• Làm sạch quá nhiều lá bên trong sẽ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của cây.
• Sản xuất mạnh mẽ chồi nước trên các cành bên trong cho thấy việc làm thưa quá mức.
• Cắt tỉa quá nhiều trong một lần, gây sốc cho cây.
• Bỏ qua cấu trúc tổng thể của cây.

Thu nhỏ tán

Định nghĩa: Loại bỏ có chọn lọc các cành và thân để giảm chiều cao và/hoặc độ rộng của cây.

Mục tiêu: Kiểu cắt tỉa này nên được thực hiện khi cần giảm thiểu nguy cơ đổ của cây, hoặc giảm sự can thiệp vào các tòa nhà hoặc công trình lân cận.

Nên làm:

• Cắt ngắn thân và cành về các nhánh bên sống.
• Thực hiện từ từ trong nhiều năm để giảm stress cho cây.
• Duy trì hình dáng tự nhiên của cây càng nhiều càng tốt.
• Ưu tiên cắt các cành ở phía ngoài tán trước.

Không nên làm:

• Tránh thực hiện trên cây trưởng thành, già hoặc đang bị stress.
• Trong mọi trường hợp, không nên loại bỏ quá 25% lá.
• Cắt đọt hoặc cắt ngang các cành chính.
• Bỏ qua cấu trúc tổng thể và sự cân bằng của cây.

Nâng tán

Định nghĩa: Loại bỏ các cành thấp của cây.

Mục tiêu: Tạo khoảng trống phía dưới tán cho các tòa nhà, biển báo, phương tiện và người đi bộ.

Nên làm:

• Duy trì tỷ lệ tán sống* trên 60%.
• Thực hiện dần dần trong nhiều năm.
• Ưu tiên loại bỏ các cành nhỏ hơn trước.
• Cân nhắc cẩn thận việc loại bỏ các cành lớn.

Không nên làm:

• Tránh loại bỏ quá nhiều cành thấp để không ảnh hưởng đến sự phát triển của thân cây.
• Không nâng tán quá cao so với chiều cao tổng thể của cây.
• Tránh tạo ra “cổ hươu” – thân trần quá dài không có cành.

*Tỷ lệ tán sống: Tỷ lệ giữa chiều cao tán lá và chiều cao tổng thể của cây.

Cắt tỉa ở đâu?

Cạnh cổ cành

Kịch bản 1 – Khi có cổ cành rõ ràng:

Ở gốc cành nơi nó nối với thân, cổ cành thường có thể nhìn thấy như một phần phình ra rõ rệt ở phía dưới, hai bên và phía trên gốc cành.

Nên làm:

• Khi loại bỏ một cành, tốt nhất nên cắt sát thân cây nhưng ngay bên ngoài cạnh của cổ cành.
• Điều này sẽ giữ nguyên vùng bảo vệ cành và ngăn ngừa sự lây lan của mục nát vào thân cây.
• Sử dụng dụng cụ sắc bén và sạch để tạo vết cắt gọn gàng.

Không nên làm:

• Tránh gây tổn hại cho cổ cành do cắt tỉa không đúng cách, vì điều này có thể khởi phát sự mục nát trong thân cây bên dưới vết cắt.
• Không cắt quá sát hoặc quá xa cổ cành.

Kịch bản 2 – Khi không có cổ cành rõ ràng:

Nên làm:

• Tạo một đường tưởng tượng song song với thân cây khi không có cổ cành rõ ràng.
• Nhân đôi góc giữa Gờ vỏ cành và đường tưởng tượng sang phía bên kia của đường.
• Thực hiện vết cắt tỉa từ phía trên của cành tại điểm có sự chuyển hướng đột ngột vào phần nối.
• Sử dụng kỹ thuật này để xác định vị trí cắt tối ưu, giảm thiểu tổn thương cho cây.

Không nên làm:

• Tránh đoán mò vị trí cắt khi không thấy rõ cổ cành.
• Không cắt quá sát thân cây, có thể gây tổn thương vùng bảo vệ cành.

Cách thực hiện vết cắt tỉa?

Kỹ thuật cắt 3 điểm

Mục tiêu: Cách hiệu quả và ít gây tổn thương nhất để loại bỏ các cành lớn mà không gây hại cho cây là áp dụng phương pháp cắt 3 điểm, theo đó một cành được loại bỏ bằng ba nhát cắt liên tiếp.

Nên làm:

1. Nhát cắt đầu tiên cắt từ dưới lên tại một khoảng cách nhất định so với thân cây hoặc cành mẹ. Một nhát cắt dưới được thực hiện đúng cách sẽ loại bỏ khả năng vỏ cây bị xé rách trong quá trình loại bỏ cành.
2. Nhát cắt thứ hai là một nhát cắt trên được thực hiện hơi xa hơn một chút so với nhát cắt dưới, giúp loại bỏ cành.
3. Nhát cắt cuối cùng được thực hiện ngay bên ngoài cổ cành để loại bỏ phần gốc còn lại.

Không nên làm:

• Không bỏ qua bất kỳ bước nào trong quy trình 3 điểm.
• Tránh cắt quá gần hoặc quá xa cổ cành trong nhát cắt cuối cùng.
• Không sử dụng lực quá mạnh, có thể gây tổn thương cho vỏ cây.

Lưu ý bổ sung:

• Vết cắt tỉa tốt sẽ giúp cây ngăn chặn sự lan rộng của mục nát.
• Sau vài năm, vết thương sẽ đóng kín hoàn toàn nếu được cắt đúng cách.
• Sử dụng dụng cụ phù hợp với kích thước của cành cần cắt.
• Khử trùng dụng cụ giữa các lần cắt, đặc biệt khi làm việc với cây bị bệnh.

Các kiểu cắt tỉa không đúng cách thường gặp

Không cắt đọt

Cắt đọt là một trong những hình thức cắt tỉa có hại nhất, gây ra nhiều tác động tiêu cực:

a. Thiếu dinh dưỡng:

• Sau khi cắt đọt, một phần lớn tán cây bị loại bỏ.
• Việc loại bỏ lá xanh, nguồn sản xuất thức ăn, sẽ tạm thời cắt đứt khả năng tạo ra thức ăn của cây.

b. Côn trùng và bệnh tật:

• Sau khi cắt đọt, các vết cắt có đường kính lớn và vị trí đầu ngọn sẽ làm giảm quá trình “Ngăn chặn sự mục nát trong cây”, tức là quá trình tự nhiên đóng vết thương ở cây.
• Cây trở nên dễ bị tấn công bởi sâu bệnh hại.

c. Cành yếu:

• Nhiều chồi nước sẽ phát triển, tạo ra các cành mới bám yếu vào thân cây.
• Những điểm bám yếu này dễ bị gãy đổ.

d. Mất thẩm mỹ:

• Hình dáng cây bị biến dạng nặng nề. Ngay cả khi cây sống sót, nó cũng không bao giờ trở lại hình dáng tự nhiên ban đầu.
• Giá trị cảnh quan quý giá cho cộng đồng bị mất vĩnh viễn.

e. Chi phí:

• Tác động tiêu cực lên cây có thể dẫn đến chi phí gia tăng trong dài hạn, do chi phí thay thế, rủi ro trách nhiệm pháp lý từ sự đổ gãy của các cành yếu, và chi phí bảo dưỡng tăng trong tương lai.

Không làm “Đuôi sư tử”

Định nghĩa: Nếu chỉ loại bỏ các cành từ bên trong tán cây, quá nhiều trọng lượng ở đầu các cành sẽ khiến chúng bị kéo dài quá mức, tạo ra tình trạng gọi là “đuôi sư tử”.

Tại sao không nên:

• Có thể dẫn đến cháy nắng, mọc chồi nước.
• Giảm độ thuôn của cành.
• Làm yếu cấu trúc cành và dễ gãy đổ.

Không nâng tán quá mức

Định nghĩa: Một sai lầm phổ biến khi cắt tỉa cây lớn hoặc khi thực hiện nâng tán là loại bỏ nhiều hoặc tất cả các cành thấp bên trong, tạo ra tình trạng gọi là nâng tán quá mức.

Tại sao không nên:

• Các cành bên trong cũng cung cấp nguồn thức ăn cần thiết cho cây để duy trì các chức năng phòng vệ và chức năng khác.
• Sức khỏe của cây có thể bị ảnh hưởng xấu khi loại bỏ quá nhiều mô sống.
• Tạo ra hình dáng cây kém với tỷ lệ tán sống thấp.
• Cây sẽ dễ bị đổ gãy hơn.

Không cắt sát thân

Định nghĩa: Cắt vào cổ cành tạo ra vết cắt sát thân.

Tại sao không nên:

• Vết cắt sát thân sẽ làm tổn thương cổ cành và tạo ra vết thương lớn hơn, mở ra cơ hội cho nấm mục xâm nhập vào thân cây.
• Gây ra các vết nứt và tăng khả năng nhiễm bệnh.

Không để lại gốc cành

Định nghĩa: Vết cắt tỉa nằm xa bên ngoài cổ cành sẽ để lại gốc cành.

Tại sao không nên:

• Gốc cành còn lại dễ bị tấn công bởi các sinh vật gây mục nát, đặc biệt là khi vết cắt còn hở trước khi hoàn toàn đóng kín.
• Sự mục nát bắt đầu từ gốc cành có thể xâm nhập qua vùng bảo vệ cành và lan vào thân cây, gây mục thân và tăng khả năng gãy đổ cành/thân.

Không làm rách vỏ cây

Tại sao không nên:

• Vỏ cây bảo vệ lớp vỏ bên trong chịu trách nhiệm đưa thức ăn do lá sản xuất đến phần còn lại của cây.
• Khi vết cắt tỉa được thực hiện không đúng cách dẫn đến rách vỏ cây, cổ cành bị tổn thương và điều này sẽ làm suy yếu khả năng đóng vết thương của cây, dẫn đến mục nát.

Không tạo vết thương gồ ghề

Nên làm:

• Vết cắt sạch sẽ trong quá trình cắt tỉa là rất quan trọng.
• Dụng cụ cắt tỉa phải sắc bén để tạo ra các vết cắt sạch không có mép gồ ghề hoặc gốc cành. Nên chọn dụng cụ phù hợp với kích thước của vết cắt cần thực hiện.

Tại sao không nên:

• Vết thương gồ ghề không đóng kín tốt và có thể dẫn đến mục nát nghiêm trọng hơn, dẫn đến nhiều cành gãy hơn.
• Vết thương gồ ghề sẽ cản trở khả năng vận chuyển chất dinh dưỡng của cây và do đó ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể của cây.